Mahalia Jackson – Down by the riverside
თანამოსასმენი
(როგორც ჩემს მეგობარს უყვარს ხოლმე თქმა)2
ჰოდა, როგორც ფოლკნერი ამბობდა, სამყაროსეული დრო ჩვენი (ადამიანური) თვალისთვის სამი მთავარი საფეხურისგან შედგება. ესენია წინასწარმეტყველება (ანუ ხარება), ხსოვნა (ანუ მოლოდინი ან არმოლოდინი) და ცოდნა (ანუ დადასტურება) და რომ ამ სამთაგან სამყაროსთვის პირველია უმნიშვნელოვანესი, ხოლო კაცთათვის - უკანასკნელი.3
ჰოდა, მე მორწმუნე კაცი ვარ და მჯერა, რომ მწერლები, ყველანი - ცუდებიც, კარგებიც, ცუდზე უკეთესებიც და კარგზე უარესებიც, უკეთესზე უკეთესებიც და უარესზე უარესებიც და გენიოსებიც და უკვდავებიც და... წლების წინ უკვე დაწერილი წიგნების პერსონაჟთა რეინკარნაციები არიან.
ჰოდა, მორისონის სიკვდილი არ მწყენია, გულის გულში გამიხარდა კიდეც. აქამდე ყველაფერი მისგან შექმნილი, სულ ცოტათი, სულ ოდნავ და არცთუ ოდნავ ჩვენ ხომ გვეკუთვნოდა, სხვებს, დანარჩენებს, მაგრამ მასაც ეკუთვნოდა, მას, როგორც ტონის - მას, ვინც დიდ ქართველ პოეტს ამ ოცდაათიოდე წლის წინ კაცი ეგონა4 -მისი ხორცის ნაწილიც იყო, ამიერიდან კი სამუდამოდ სუყველაფერი, ყველა სიტყვა, ყველა პაუზა, ყველა მოძრაობა, მხოლოდ და მხოლოდ, ერთპიროვნულად და განუყოფლად ჩვენია, უკვე დაბადებულების და ჯერდაუბადებლების.
ჰოდა, ერთადერთი იმათი მშურს, იმ ხალხის, უცნობების, ვინც მოესწრება, სხვა ცხოვრებაში როგორ იშვებიან მორისონის გმირები ხელახლა, სათითაოდ, ოღონდ მწერლებად იშვებიან და მოყვებიან და დაწერენ და დაწერენ და მოყვებიან და…რას არ მივცემდი, ოღონდ სულას ბებიის, ცალფეხა ევას დაწერილი წიგნები წამეკითხა.5
ჰოდა, მორისონი ლიტერატურის ახდენილი წინასწარმეტყველებაა, გაცხადებული, ჩვენი ცოდნაა, ჩვენი დადასტურებაა. თავადაც უთქვამს ეგრეაო და არა მხოლოდ უთქვამს. ამ სამიოდე ათასი წლის წინ, ერთ ცნობილ ჰიმნში6 (თუ ფსალმუნში თუ ლექსში) იმღერეს მასზე და ო, როგორ იმღერეს.
ჰოდა, თუ ოდესმე გზისაგან დაღლილს ვინმე მავანი გულუბრყვილოდ და ჩაძიებით შეგვეკითხება, ვინ არისო ტონი მორისონი7, რა დაწერაო, რა უნდოდაო, ჩვენ შეგვიძლია წინასწარმეტყველის სიტყვებით ვუთხრათ (ოღონდ, ჩემი აზრით, აუცილებლად ლათინურად): Nigra sum sed formosa8 და მერე როგორც ტექსტშია. და, თუ მაინცდამაინც, თუ არ ეყო მსმენელს, იქნებ ლიტერატურის დიდი მოგვის სიტყვებიც დავუმტოთ (ოღონდ, ჩემი აზრით, აუცილებლად ფრანგულად): Je suis noir mais je suis roi9 და მერე ამჯერადაც როგორც ტექსტშია.
ჰოდა, ლიტერატურას მოუკვდა თავისი სულამითი, მოუკვდა, რათა აწ უკვე ჭეშმარიტად და სამუდამოდ და განუყოფლად და... ჩვენი (სხვების) გამხდარიყო. ჩვენ კი ისღა დაგვრჩენია, სევდისაგან გულმოკლულები პანაშვიდიდან მივბრუნდეთ შინ და როგორც მორისონის უბრწყინვალესი რომანის პირველ სცენაში ხდება, ერთადერთი მოლაპარაკე თითიყუში გავუშვათ გარეთ. თუთიყუში, რომელმაც (თავის მხრივ) ერთადერთი ფრაზა იცის: I love you10.
ქართულ ენაზე თარგმნილი და გამოცემულია ნობელის პრემიის ლაურეატი მწერლის, ტონი მორისონის 4 წიგნი: „ქებათა ქება სოლომონისა“ (Song of Solomon; 1977), „ყველაზე ცისფერი თვალი“ (The Bluest Eye; 1970), საყვარელი (Beloved; 1987) და წყალობა (A Mercy; 2007) გამომცემლობა პალიტრა L-ის მიერ.
1 სათაურს ორმაგი დატვირთვა აქვს, იგი, ერთი მხრივ, ბიბლიურ ტექსტზე მიანიშნებს მკითხველს, ხოლო, მეორე მხრივ, შეახსენებს მას ტონი მორისონის ბრწყინვალე რომანს ,,Song of Solomon” – ს.
2 წანამძღვარიც ორმაგი დატვირთვისაა - ერთი მხრივ, ჩემი ორი ძვირფასი მეგობარი თავის ნაწერებს ხშირად აახლებს ხოლმე ამგვარ მითითებებს, ყოველთვის მშურდა მათი. ერთმა ჯაზის მოსმენა მასწავლა, მეორემ -ბლუზის. მეორე მხრივ კი, ტონი მორისონი თავის რომანებში სწორედ ამ ორ მუსიკალურ მიმდინარეობს მისდევს და იყენებს და ლიტერატურის ენაზე თარგმნის. ამ წანამძღვრით მინდოდა ჩემი შურიც გამეცხადებინა და მორისონის სტილიც შემეხსენებინა მკითხველისთვის.
3პირველი აბზაციც ორმაგი დატვირთვისაა, კერძოდ, ერთი მხრივ, იგი ფოლკნერის რომანის ,,აგვისტოს ნათელის“ შეხსენებას ისახავს მიზნად და იმ ამბისა, რომ ამერიკულ ლიტერატურაში მორისონს სწორედ ფოლკნერი ლიტერატურულ მემმკვიდრედ მიიჩნევენ, მეორე მხრივ კი მსურდა ,,ახალი აღთქმის“ ფოლკნერისეული ინტერპრეტაცია შემეთავზებინა მკითხველისთვის.
4მესამე აბზაცში დიდი ქართველი პოეტი ტარიელ ჭანტურიაა, ქართული ლიტერატურული ლეგენდის მიხედვით, მორისონისთვის ნობელის პრემიის მინიჭების შემდეგ, სწორედ მას უხუმრია, მე ეგ კარგა ხანს კაცი მეგონაო.
5მომდევნო აბზაცში მინდოდა, მკითხველისთვის მორისონის რომანი ,,Sula” შემეხსენებინა, ეგ მორისონის პირველი წიგნი იყო, რომელიც უნივერსიტეტის ამერიკულ ბიბლიოთეკაში შემხვდა (მაშინ აირექსის ბიბლიოთეკას ვეძახდით) და სამუდამოდ მომაჯადოვა. ცალფეხა ბებია ევა, სწორედ ამ რომანის ერთ-ერთი მთავარი პერსონაჟია. ჰოდა, კიდევ, ჩემთვის მორისონი თავის პერსონაჟთაგან ყველაზე მეტად სწორედ ამ ევას ჰგავს.
6ცნობილ ჰიმნში (თუ ფსალმუნში, თუ ლექსში) ბიბლიური ტექსტი, სოლომონის ,,ქებათა ქება“ იგულისხმება.
7ბოლოს წინა აბზაცის პირველი ფრაზა სამმაგი დატვირთვისაა. ერთი მხრივ, ეს ციტატაა ჰომეროსის ,,ოდისეადან“, კერძოდ, ბრმა ტირესიასის ჰადესში წარმოთქმული წინასწარმეტყველებიდან, რომლის მიხედვითაც ოდისევსის გზა დასრულდება სწორედ მაშინ, როცა მას, მხარზე ნიჩაბგადებულს, უცნობი ჰკითხავს, ეგ რა ბარი გაგიდია, უცხოელო, მხარზეო. ამ ფრაზის ლიტერატურულ ინტერპრეტაციას ახლა არ მოვყვები. მეორე მხრივ, ეს ფრაზა მკითხველს ლუი არმსტრონგის ცნობილ ნათქვამს შეახსენებს, თუ კითხულობ, რა არის ჯაზი, ე.ი. ვერც გაგიგია და ვერც ვერაფერს გაიგებო. მესამე მხრივ კი, მკითხველს შეახსენებს ტონი მორისონის ჭკუიდან შემშლელ და ჩემს კიდევ ერთ უსაყვარლეს რომანს ,,Jazz”.
8Nigra sum sed formosa - ციტატაა, კვლავაც სოლომონის ,,ქებათა ქებადან“, სულამითი ამბობს, ,,შავ ვარ მე და შუენიერ“. თარგმანის უცნაურ თავისებურებაზე, პასუხს მე ნუ მომთხოვთ
9Je suis noir mais je suis roi - ესეც ციტატაა, ასე იწყება დიდი ფრანგი მწერლის მიშელ ტურნიეს რომანი ,,კასპარი, მელქიორი და ბალთაზარი“. და რადგან რომანი სწორედ ქრისტეს თაყვანისმცემელ მოგვებზე გვიამბობს, ჩემგან ნახსენები დიდი მოგვიც თავად ავტორი, მიშელ ტურნიეა.
10უკანასკნელი ფრაზაც ციტატაა, ამჯერადაც ტონი მორისონის რომანიდან ,,Jazz”, სწორედ ამ სიტყვებით სრულდება ამ ბრწყინვალე რომანის პირველი სცენა და, როგორც ჟან ჟენე იტყოდა (პრუსტის შესახებ, მაგრამ, ჩემი ჭკუით, მორისონზეც თავისუფლად შეიძლებოდა ეთქვა), მკითხველს ისღა დარჩენია, წიგნი დახუროს და მერე რაც შეიძლება დიდხანს გამოიზოგოს, რადგან სრულიად ცხადია, რომ აწი და აწი სულ უკეთესი და უკეთესი იქნება.
ბიბლიის შესახებ ნათქვამია, რომ ის კაცობრიობის ისტორიაში ყველაზე გავლენიანი კრებულია. მისი გავლენა ლიტერატურაზე, კინემატოგრაფიაზე, თეატრზე, მუსიკაზე და მხატვრობაზე უსაზღვროა. ეს არის წიგნი, რომლის გარეშეც წარმოუდგენელია ხელოვნება და კულტურა.
ამ გავლენებზე სხვადასხვა სფეროს პროფესიონალებს ვესაუბრეთ. ჩვენი რესპონდენტები რეჟისორი ლევან წულაძე (ჭოლა), ლიტერატორი ლევან ბერძენიშვილი, მხატვარი გია გუგუშვილი, მუსიკოსი დავით ევგენიძე და კინომცოდნე ლელა ოჩიაური არიან.
ლევან წულაძე, რეჟისორი: "ბიბლიაში მთელი დრამატურგიაა მოქცეული. არის ასეთი თეორია, რომ დედამიწაზე არსებული ყველა სიუჟეტი, შეიძლება 30-33 სიუჟეტამდე დავიყვანოთ და თითოეული ეს სიუჟეტი ბიბლიაშია. თუ ანტიკურ ხანას არ ჩავთვლით, სიუჟეტები მთლიანად ძველი და ახალი აღთქმიდან არის. ეს ორი წიგნი იყო ევროპული კულტურის მაცოცხლებელი. ეს ყველაფერი სრულიად ხელოვნებას ეხება და არა მხოლოდ - თეატრს. აღორძინების პერიოდმა კი ძველი და ახალი აღთქმის სიუჟეტების სინთეზი მოახდინა და დაიბადა ახალი ევროპული ხელოვნება. თეატრში ბიბლიის პერსონაჟები პირდაპირ არიან გაცოცხლებულები. შექსპირიც კი ბევრ სიუჟეტს იღებდა ბიბლიიდან და მერე ამუშავებდა. მაგალითად, ბიბლიური სიუჟეტია ვენეციელი ვაჭრის რამდენიმე ეპიზოდი, სცენაზეა გადმოტანილი წმინდანების ცხოვრებაც, სიუჟეტად და პიესად არის ქცეული ახალი აღქთმის თითქმის ყველა არაკი. მე, პირადად, ყველაზე დიდი შეხება ბიბლიურ სიუჟეტთან დოსტოევსკის „დანაშაული და სასჯელის“ დადგმის დროს მქონდა. ეს პიესა საბერძენთში დავდგი.“
ლევან ბერძენიშვილი, ლიტერატურათმცოდე: "მსოფლიოში ძნელად მოიძებნება ისეთი წიგნი, რომელსაც ლიტერატურაზე იმაზე მეტი გავლენა ჰქონდეს, ვიდრე ბიბლიას აქვს. ამ შემთხვევაში მხოლოდ ჰომეროსი თუ შეეჯიბრება და ისიც ძალიან პირობითად. თომას მანმა, რომელიც აქტიურად იყენებს ბიბლიურ სიუჟეტებს, თქვა, რომ მსოფლიო ლიტერატურა არის ორგვარი: ბიბლიური და ჰომეროსული. ბიბლიური ლიტერატურა არის უფრო მუქი, სევდიანი, პესიმისტური. შედარებით უფრო ნათელი კი ჰომეროსული ლიტერატურაა. მისი კლასიფიკაციით, მაგალითად, დოსტოევსკი ბიბლიურია, ტოლსტოი კი ჰომეროსული. ამის მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ, ფაქტობრივად, მსოფლიო ლიტერატურის ნახევარი ბიბლიის გავლენით არის შექმნილი. ბიბლიური ლიტერატურაც, თავის მხრივ, ორი სახისაა. პირველი - ეს არის უშუალოდ ბიბლიური სიუჟეტები, მაგალითად, როგორიცაა თომას მანის „იოსები და მისი ძმები“. ეს ნაწარმოები სრულად ბიბლიიდან არის აღებული და გადააზრებული. ბოლო პერიოდში დაიწერა უამრავი სახარება, მაგალითად, შმიტის „პილატეს სახარება“, სარამაგუს „იესოს სახარება“. მეორე მხრივ, არსებობს ლიტერატურა, რომელშიც ბიბლიის ეპიზოდები პირდაპირ კი არ არის გადატანილი, არამედ არაპირდაპირ გავლენას განიცდის. განათლებული მწერალი ბიბლიის ძიებისა და მინიშნებების გარეშე წიგნს ვერ დაწერს.
ბიბლიის გარეშე არაფერი არსებობს და ეს მარტო ლიტერატურას არ ეხება. ასეა მხატვრობასა და ხელოვნების სხვა მიმართულებებშიც. ბიბლიის გარეშე არც სერვანტესია და არც შექსპირი, რომელიც ვითომ თავისუფალი უნდა ყოფილიყო მსგავსი გავლენისგან. ლიტერატურის ნაწილი სავსეა ფარული ბიბლიური მინიშნებებით, რომელსაც ხშირად მწერალი ვერც კი წვდება. ბიბლია ისტორიის ქმნაა. ლიტერატურა კი ბიბლიასავით ქმნის ისტორიას.
გერმანიის პრეზიდენტმა ჰოისმა თქვა, რომ ევროპული ცივილიზაცია 3 რაღაცაზე დგას. ესენია: აკროპოლისი, კაპიტოლიუმი და გოლგოთა, ანუ ქრისტიანობა. სწორედ ეს არის ევროპული კულტურის საფუძველი, რომელიც არ მოიცავს ანტიკურობას. ანტიკურობისა და ბიბლიის შეხვედრით კი მივიღეთ განვითარების უმაღლესი წერტილი, აღორძინების ხანა.
გია გუგუშვილი, მხატვარი: „ბიბლია და მხატვრობა.. ეს არის ხელოვნებაში შთაგონების უწყვეტი წყარო!.. საინტერესო და მრავალფეროვანი. ძველი და ახალი... კლასიკა და მოდერნი... მე ყოველთვის ვიმეორებ, რომ არსებობს რელიგია, არსებობს ხელოვნება! ყველაზე საინტერესო კი ის გახლავთ, რომ, მიუხედავად „კანონიკურად აღწერილი“ და დასურათებული უამრავი ქმნილებისა, ის უფრო მრავალფეროვანი გახდა! თანამედროვე არტი ხომ „ძველი მიგნებების“ სხვა სამეტყველი ენით ამ სიღრმეებს ინარჩუნებს... დიახ, ბიბლია გვასწავლის და გვათავისუფლებს!“
დათო ევგენიძე, მუსიკოსი: „ბიბლიის გავლენა მუსიკაზე“ - ეს სიტყვები თითქოს პატარაა და რეალობას შესაბამისად ვერ გამოხატავს. ბიბლიის გარეშე არც ერთი გენიალური მუსიკოსი არ არსებობს. რიტუალურ მუსიკაზე რომ არ ვისაუბროთ, ჩვეულებრივი, საერო მუსიკაც გაჟღენთილია ბიბლიით. ამ წიგნით საზრდოობს მთელი სამყარო. ძველი აღთქმა ახლოსაა არაქრისტიანებთან, ქრისტიანებისთვის კი ორივე წიგნი საღვთო წიგნია. ბიბლია ადამიანის ფსიქოლოგიურ და ემოციურ მდგომარეობაზე მოქმედებს. მუსიკოსმა შეიძლება 5 პრელუდია დაწეროს, რომელიც არ არის ფორმით რიტუალური და ეკლესიური, მაგრამ ის მაინც განმსჭვალულია ბიბლიით.
მე, პირადად, 18 წლის ასაკში დავწერე „ვარდი სილაში“, რომელიც რექვიემი არ არის, მაგრამ ძალიან არის ბიბლიით განმსჭვალული. ჩემი დის ხსოვნისადმი მიძღვნილი ნაწარმოებია. ასევე, დავით აღმაშენებლის ნაწარმოების მიხედვით დაწერილი მაქვს „გალობანი სინანულისანი“. ჭეშმარიტი ხელოვანი მხოლოდ მუსიკაში კი არა, საერთოდ ხელოვნებაში არ არსებობს ამ გენიალური წიგნის გარეშე.
ლელა ოჩიაური, კინომცოდნე: პირველ რიგში, უნდა ვთქვათ, რომ ბიბლიას არა მხოლოდ კინოზე, არამედ ხელოვნებაზე აქვს ძალიან დიდი გავლენა. აქ იგულისხმება ორივე, როგორც ძველი, ისე ახალი აღთქმა. თითქმის ყველა თემა, თითქმის ყველა სიუჟეტი, როგორი ინტერპრეტირებული და როგორი დაშორებულიც უნდა იყოს პირველწყაროს, მაინც ბიბლიის დიდი გავლენის ქვეშაა. ყველა ისტორია, რომელიც კინემატოგრაფში არსებობს, ბიბლიური სიუჟეტებიდანაა ამოზრდილი.
ამ მიმართულებით ყველაზე დიდი აღზევების პერიოდი იყო მეორე მსოფლიო ომის შემდგომი პერიოდიდან 60-იანი წლების ბოლომდე. ამ პერიოდში, ზოგადად, კინო განიცდიდა ძალიან დიდ აღმავლობას. და ამ პერიოდშივე ევროპული და არა მხოლოდ ევროპული კინო დაუბრუნდა პირველსაწყისს, საიდანაც იწყება ყველაფერი. განადგურებული და კრიზისის ეპოქაში მყოფი საზოგადოება ეძებს გამოსავალს. ლიტერატურაში დადგა ეგზისტენციალიზმის ხანა და მერე ამ ყველაფერმა კინოში გადაინაცვლა. სულიერი სიმშვიდის ძიების გზები ბიბლიურ სიუჟეტებს დაუბრუნდნენ, იმ საყრდენებს, რომლებიც ბიბლიაშია. სწორედ ამიტომ მე-20 საუკუნის ადამიანის ცხოვრება უფრო იმედიანია და მომავლის ხსნასთან არის დაკავშირებული.“
განუზომლად მნიშვნელოვანია, თითოეულმა ადამიანმა არა მხოლოდ წაიკითხოს, არამედ ეცადოს, გაიაზროს ბიბლიის ტექსტი, რაც ობიექტურ სირთულეებთან არის დაკავშირებული. სწორედ ამიტომ გამომცემლობა „პალიტრა L“ გამოსცემს ბიბლიას განმარტებებით. პროექტი 15 ტომის გამოცემას ითვალისწინებს. წიგნები 23 სექტემბრიდან, თვეში ერთხელ, გაზეთ „კვირის პალიტრასთან“ ერთად გაიყიდება. თითოეული წიგნის ფასი 13.5 ლარი (გაზეთთან ერთად 15 ლარი) იქნება. როგორც გამომცემლობაში განმარტავენ, ეს იქნება გამოცემა, რომელიც მკითხველს წმინდა წერილის სწორად გააზრებაში დაეხმარება.
„ბიბლია განმარტებებით“ არაერთ ქვეყანაშია გამოცემული, თუმცა საქართველოში მსგავსი პროექტი პირველად ხორციელდება. განმარტებების ტექსტებზე მუშაობენ თეოლოგები, თბილისის სასულიერო აკადემიის ბიბლიის კათედრის წარმომადგენლები, ფილოლოგები, სასულიერო პირები.
26 აგვისტოს, სპეციალურად მარიამობის დღესასწაულისთვის გამოვიდა "ფსალმუნნი", რომელიც გამომცემლობა „პალიტრა L-მა” მოამზადა.
როგორც გამომცემლობაში განმარტავენ, ცოტა ხნის წინ მათ მიერ გამოცემულ „ლოცვანს“ ძალიან დიდი და პოზიტიური გამოხმაურება მოყვა და სწორედ ამიტომ გადაწყვიტეს, ამჯერად, „ფსალმუნნი“ გამოეცათ. ამ იდეას ერთჯერადი სახე არ ექნება და სამომავლოდ, სხვა საეკლესიო წიგნების გამოცემაც იგეგმება.
„ეს გამოცემა შედგენილია წესისამებრ, ტრადიციული ფსალმუნის ენით. არის მცირე დეტალები, რომელთა გათვალისწინება კომფორტულს გახდის ჩვენ მიერ გამოცემული „ფსალმუნების“ კითხვას: ყოველ კანონში წასაკითხი „დიდება“ განსხვავებული ზომისა და ფერის შრიფტით არის გამოყოფილი. „დიდების“ ადგილას წასაკითხი ლოცვა მკვეთრად არის გამოყოფილი და ადვილად მისაგნებია ყველასთვის. როდესაც ფსალმუნებს მიცვალებულთა სულის საოხად კითხულობენ, „დიდების“ ადგილას იკითხება მცირე ლოცვა მიცვალებულთათვის: „მოიხსენე, ქრისტე ღმერთო“. დამწყებ მლოცველებს ყოველთვის უჭირთ ხოლმე ამ ლოცვის პოვნა წიგნში, სწორედ ამიტომ, ისიც ცალკე გამოვყავით და შესაბამისი გვერდიც მივუთითეთ,“ - განმარტავენ გამომცემლობაში.
რაც შეეხება ფსალმუნების შეფუთვასა და დიზაინს, ის ისეთივე მაღალხარისხიანია, როგორიც წინა გამოცემა - ტყავის ელვაშესაკრავიანი გარეკანით, რათა ტარებისას არ გაიცვითოს. ასევე მაღალი ხარისხისაა პოლიგრაფია და ქაღალდი, ფურცლები ოქროსარშიიანია.
„ფსალმუნნის“ გამოცემას სიხარულით ხვდებიან როგორც სასულიერო პირები, ისე მათი მრევლი.
დეკანოზი ლევან მათეშვილი: „ფსალმუნნი“ არის უფლისა და ადამიანის საურთიერთობო სივრცე, წიგნი, რომლითაც ადამიანი ღმერთს ესაუბრება. ეს არის იმ ადამიანის დაწერილი წიგნი, რომელმაც განვლო უსასრულო გამოცდილება ცოდვით დაცემიდან უფალთან ამაღლებამდე და საუკეთესო გზა აირჩია უფალთან ურთიერთობის - ამ სიტყვებით ახლაც ადიდებს, ევედრება და ჰმადლობს მას. შესაბამისად, „ფსალმუნნში“ არის ყველაფერი ის, რაც ადამიანს ეხმარება უფალთან მეგობრობაში - დაცემული მდგომარეობიდან ამაღლებისათვის.“
„ფსალმუნნი“ გაზეთ „კვირის პალიტრასთან“ ერთად გამოიცა და მის შეძენას მკითხველი სპეციალურ ფასად - 13 ლარად შეძლებს.
25 წელი სოხუმის დაცემიდან - ეს არა უბრალოდ რიცხვები, არამედ სევდის, სახლის, წარსულის მონატრების დროა, რომელიც არასდროს გაუნელდებათ მათ, ვისაც აფხაზეთის ოკუპაციის შედეგად ახალი ცხოვრების დაწყება მოუწიათ. აფხაზეთის ოკუპაციის საკითხი რომ ისევ ძალიან მტკივნეული და მძიმეა, ამას არტურ იურკევიჩისა და მალხაზ ჯაჯანიძის ავტორობით შექმნილი მხატვრულ-დოკუმენტური ნაწარმოები „დამარხული ვაზიც“ მოწმობს. წიგნში, რომელიც გამომცემლობა „პალიტრა L“-მა ცოტა ხნის წინ გამოსცა, სრული სიზუსტითაა გადმოცემული ფაქტები, რომლებიც რუსეთის მხრიდან აფხაზეთის ტერიტორიის ოკუპაციისას მოხდა და ის ემოციები, რომლებსაც ომს გამოქცეული ათასობით დევნილი განიცდიდა.
ყველაფერი, რაც ამ წიგნში წერია, რეალურად მოხდა. ომის შედეგად, 16 წლის მახოსა და მის მეგობრებს მშობლიური კერის მიტოვება მოუხდათ და სიცოცხლისა და ღირსების შესანარჩუნებლად, იარაღის ხელში აღება გადაწყვიტეს. მალხაზის უფროსი ძმა ბრძოლით მიიკვლევდა გზას გასაჭირში ჩავარდნილი უმცროსი ძმის დასახსნელად. წიგნში ვერ იხილავთ ვერც პოლიტიკას, ვერც ჰეროიზმს, ეს არის ადამიანურ განცდებზე, ტკივილზე, მონატრებაზე აგებული ნაწარმოები, რომელმაც შეუძლებელია, ვინმე გულგრილი დატოვოს.
საინტერესოა, რატომ გადაწყვიტა ლატვიელმა მწერალმა, საქართველოში მომხდარი ისტორიული მოვლენების გავლენით წიგნი შეექმნა? არტურ იურკევიჩი ჩვენს ქვეყანაში 2009 წელს სამუშაო ვიზიტით ჩამოვიდა, საქართველო თავდავიწყებით შეუყვარდა და აქაურობის შესახებ ბევრი რამეც შეიტყო. მისი გამოცდილების, განცდების, ნაწარმოების შექმნის პროცესისა და საქართველოს მიმართ დამოკიდებულების შესახებ არტურ იურკევიჩმა გვიამბო:
- როგორ დაიწყო თქვენი თანამშრომლობა გამომცემლობა „პალიტრა L”-თან?
- ამისთვის მადლობა არაჩვეულებრივ მწერალსა და ადამიანს, დათო ტურაშვილს უნდა გადავუხადო. თავის დროზე მე წავიკითხე მისი ფართოდ ცნობილი რომანი „ჯინსების თაობა“ და მონუსხული ვიყავი იმით, თუ როგორ ოსტატურად ყვება ის დოკუმენტურ ისტორიას მხატვრული მეთოდების გამოყენებით. ვინაიდან მე თავად ვიყავი დიდი ხნის განმავლობაში ჟურნალისტიკით დაკავებული და მიყვარს ისტორია და საარქივო დოკუმენტებთან მუშაობა, ყოველთვის ვიაზრებდი „ფაქტების“ ძალას. მაგრამ მხატვრულ მონათხრობში ეს ძალა გაათმაგებით იგრძნობა.
დათო „დამარხული ვაზის“ ხელნაწერის ერთ-ერთი პირველი მკითხველი გახდა. რომანით აღფრთოვანებულმა მითხრა, რომ იმ ომზე დაწერილი, უკეთესი არაფერი წაუკითხავს და თავად გადაწყვიტა წიგნის გამომცემლობისთვის შეთავაზება. მის მოწოდებას მთავარი რედაქტორი, მაია ალუდაური გამოეხმაურა, რომელმაც ისტორიის წაკითხვის შემდეგ თქვა, რომ მათ უბრალოდ არ აქვთ უფლება გვერდი აუარონ ამ წიგნს.
- რა ინფორმაცია გქონდათ საქართველოს შესახებ, სანამ წიგნზე მუშაობას დაიწყებდით? იცოდით თუ არა რუსეთის ფედერაციის მხრიდან საქართველოს ტერიტორიის 20%-ს ოკუპაციის შესახებ?
- როგორც აღმოჩნდა, საქართველოს შესახებ ჩემს პირველ ჩამოსვლამდე არაფერი ვიცოდი, მაგრამ ამავდროულად ვიცოდი ყველაზე მთავარი. კულტურა - ესაა საუბრის ფორმა, თანაც საუკეთესო შესაძლებელთა შორის, იმიტომ, რომ ის გვაძლევს საშუალებას ვისაუბროთ ყველაზე მთავარზე, ისეთ რამეებზე, რომლებსაც ყოველდღიურ საუბარში ვერ შეეხები. ჩემთვის საქართველო კინოთი დაიწყო: მიხეილ კობახიძის მოკლემეტრაჟიანი შავ-თეთრი ფილმებით, ოთარ იოსელიანის არაჩვეულებრივი ლენტებით და ყველაფერი იმით, რასაც კინოში რეზო გაბრიაძე აკეთებდა, გიორგი დანელიასა და ელდარ შენგელაიასთან ერთად. ყველა მათგანმა ერთად და სათითაოდ აღმომაჩენინეს უცნობი, თითქმის ზღაპრული ქვეყანა დასახლებული გასაოცარი ადამიანებით: მკვეთრი, მხიარული, ხელგაშლილი, მომღერალი, რაინდულ ქმედებებზე წამსვლელი, წარმოუდგენელი ჩემი ჩრდილოეთ სამშობლოსთვის. ეს ქვეყანა კი არა, ერთი დიდი „შერეკილების“ ოჯახი იყო, შეკრებილი უზარმაზარი მაგიდის გარშემო.
აღმაფრთოვანეს ამ ადამიანებმა, გამიჩინეს სურვილი მიმებაძა მათთვის და რაც შეიძლება მალე გავმხდარიყავი იმ ქართული სულის უსასრულო დღესასწაულის ნაწილი, რომელიც ამ ფილმებში იყო წარმოდგენილი.
მე დავუჯერე გაბრიაძეს, დანელიას, იოსელიანს და ყველა დანარჩენს და გავემგზავრე საქართველოში.
და იცით, რა აღმოჩნდა? რომ მათ არ მოვუტყუებივარ. თითქოს მართლაც ჩემს საყვარელ ფილმში - „არაჩვეულებრივი გამოფენა“ აღმოვჩნდი. აღმოვჩნდი იმ ადამიანების გარემოცვაში, რომლებიც ფიქრის გამოსახულებით, ჟესტებითა და ერთმანეთთან ურთიერთობით ამტკიცებენ, რომ ადამიანი სამყაროს საუკეთესო მომენტებში შეიცნობს და რომ ცხოვრება - ეს არის მისდამი სიყვარულში გამოტყდომა.
სწორედ ამ სიყვარულით, ამ ინტერესითა და ყურადღებით დავიწყე წიგნის, სახელწოდებით „საქართველო“ ყოველი გვერდის ფურცვლა და მისი ისტორიის არა მხოლოდ ბედნიერი, არამედ უბედური დღეების შესწავლა. მიუხედავად ქართველების მცდელობებისა მოუყვნენ მსოფლიოს თავიანთი ტკივილის შესახებ და იმის შესახებ, რაც თუნდაც აფხაზეთის ომში მოხდა, საკმაოდ რთულია: მსოფლიო - დიდი გუნდია და საქართველოს ხმა მასში განუმეორებელია, თუმცა მისი გაგონება არც ისე ადვილი.
- აღწერეთ წიგნზე მუშაობის პროცესი, როგორი ის ემოციები, რასაც წერის პროცესში განიცდიდით?
- იცით, რიგის ერთ-ერთ ცენტრალურ ბულვარში, მემორიალური დაფა კიდია შოთა რუსთაველის „ვეფხისტყაოსნის“ ციტატით: „ვინ მოყვარესა არ ეძებს, იგი თავისა მტერია“. ეს წიგნი ქვეყანას ჩემი მალხაზ ჯაჯანიძესთან მეგობრობის შედეგად მოევლინა. მე ის 10 წლის წინ გავიცანი, როდესაც საქართველოში პირველად ჩამოვედი. ჩვენ მალევე დავმეგობრდით, ხშირად ვატარებდი დროს მასთან სტუმრობაში, მაგრამ ისეთი ნდობის მისაღწევად, რომელიც მისი სულის ყველაზე სათუთი კუნჭულის, მისი პირადი ცხოვრების ყველაზე მტკივნეული ნაწილის შესაცნობად იყო საჭირო, ბევრი წელი დაგვჭირდა.
ის, რისი გადატანაც მას და ყველა იმ ადამიანს, ვისაც აფხაზეთში საკუთარი სახლების იძულებით დატოვება მოუხდა, იმდენად მტკივნეულია, რომ მიუხედავად განვლილი წლებისა უბრალოდ ადამიანურად რთულია მოყოლა: შესაძლოა გამოიწვიო თანაგრძნობა, მაგრამ რთულია ვინმემ გაგიგოს. ამიტომ, როდესაც მალხაზმა საკუთარი ისტორიის გაზიარება გადაწყვიტა, ეს ჩემთვის ჭეშმარიტი და ფასდაუდებელი გულწრფელობა აღმოჩნდა.
ამის გაგება მართლაც რთულია: რატომ ცხოვრობენ მის სახლში უცხო ადამიანები იქ, სადაც წასვლის უფლებაც, მაგალითად მე მაქვს და მას - არა? ეს არ გტოვებს გულგრილს. მონათხრობმა იმდენად შემძრა, გადავწყვიტე მის მშობლიურ სოფელში წავსულიყავი, დავმდგარიყავი მისი დანგრეული სახლის ზღურბლზე და დავკონტაქტებოდი ნათესავებს, რომლებთანაც მალხაზს ალახაძის დატოვების შემდეგ კომუნიკაცია არ ჰქონია. მე ეს გავაკეთე.
როდესაც მალხაზის ბიძასთან ვიყავი სტუმრად და მისი სახე დავინახე, პირველი სატელეფონო საუბრისას - 26 წლის შემდეგ, მივხვდი, რომ ეს ემოციები უბრალოდ არ შეიძლებოდა უთქმელად დარჩეს; რომ მალხაზის ისტორია აუცილებლად უნდა იქნას მოყოლილი იმისთვის, რომ დევნილებისა და ომგამოვლილი ადამიანების თითოეულმა საბედისწერო ამბავმა, მის ისტორიაში ანარეკლი იპოვოს.
- წიგნზე მუშაობას რა დრო დასჭირდა?
- გააჩნია, როგორ დავითვლით. უშუალოდ წიგნის წერის პროცესი ორ წელზე მეტხანს გაგრძელდა, მაგრამ წიგნი მხოლოდ შავი ნაწერიდან გადათეთრებული სიტყვების რაოდენობა არ არის. ესაა მთელი დაგროვილი გამოცდილება: როგორც პირადი, ისე სხვისი. ჩემთვის წიგნის წერა საქართველოში ჯერ კიდევ პირველი ჩამოსვლისას დაიწყო. თითქმის ათი წელი დამჭირდა იმისთვის, რომ საქართველო ბოლომდე შემეგრძნო, შემეცნო მისი ცხოვრების წესი და ჩავფლულიყავი გარემოცვაში. მალხაზს ამის საჭიროება არ ჰქონდა, მან თავად იცხოვრა ამ ისტორიით. მისთვის ჩვენი შემოქმედებითი პროცესის სიმბიოზი ემოციური თვალსაზრისით იყო რთული: თავიდან გამოიწვიო შენს მეხსიერებაში ყველაფერი ის, რის დავიწყებასაც ამდენი წელი ცდილობ.
მე ძალიან მოხარული ვარ, რომ ნამდვილი შემოქმედებითი დუეტი გამოგვივიდა საერთო მიზნით: დაგვეწერა არა უბრალოდ ემოციური მონათხრობი იმ მოვლენებზე, არამედ მაქსიმალურად ობიექტური, გაწონასწორებული ისტორია, რომლის მაგალითზე ადამიანებს შეეძლებათ გაიხსენონ ბანალური ჭეშმარიტება, რომელიც ასე ხშირად ავიწყდებათ: მთელი ძალით უნდა ვეცადოთ ომის თავიდან არიდებას, იმიტომ, რომ ომგამოვლილთათვის ის არ მთავრდება ბოლო გასროლილი ტყვიით და მათ სიცოცხლის ბოლო წუთამდე თან სდევს.
- ქართველი მკითხველისგან რა მოლოდინები გაქვთ?
- ქართველი მკითხველისგან მხოლოდ ერთი მოლოდინი შეიძლება მქონდეს, რომ ისინი გადაშლიან ამ წიგნს და წაიკითხავენ, იმიტომ, რომ ის მათთვის დაიწერა. როგორც გამოცდილებამ გვიჩვენა, ვინც წიგნის გადაშლა გადაწყვიტა, ვერავინ მოახერხა მისი გადადება. არაერთმა მკითხველმა წაიკითხა 480 გვერდი ერთ დღე-ღამეში. მაგალითად, კინოსა და თეატრის ლეგენდარულმა ქართველმა მსახიობმა, გოგი ხარაბაძემ.
წიგნი - ესაა საუბარი ავტორსა და მკითხველს შორის ყველაზე მთავარზე, ხოლო ლიტერატურა - ხერხი გააცოცხლო საკუთარი თავის უცნობი ნაწილი, მიიღო გამოცდილება, რეალობაში განცდის გარეშე და ამგვარად გაიგო რაღაც ახალი საკუთარ თავზე. წარმოიდგინეთ, რომ თქვენი სული სასახლეა უამრავი ოთახით. და თითოეულ მათგანში შუქია ჩამქრალი. ამგვარად, ყოველი წაკითხული წიგნი სინათლეა, რომელიც ამ ოთახში ინთება და თქვენ იგებთ, რომ მთელი ამ ხნის განმავლობაში ის თქვენში იყო.
- თუ მიიღეთ უკუკავშირი მკითხველისგან და როგორია ის?
- მე და მალხაზი უსაზღვროდ მოხარულები ვართ იმ შთამბეჭდავი გამოხმაურებების გამო, რომლებიც წიგნის გამოსვლას მოჰყვა, არამხოლოდ საქართველოში, არამედ უკრანიაშიც, სადაც წიგნის უკრანიული თარგმანი უკვე გამოიცა. ინტერესი და წარმატება, რომელიც წიგნს უკრაინაში სდევს თან, კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს ორი ერის სიახლოვეს, რომელთაც შავი ზღვის გარდა, საერთო უბედურებაც აერთიანებს.
ყველაზე მთავარი სიტყვა, რომელსაც მკითხველი თავის შეფასებებში იყენებს ესაა „ადამიანური“. ჩვენ ძალიან გვინდოდა დაგვეწერა ობიექტური, აპოლიტიკური ამბავი ერთ პირად, მაგრამ ათასობით ადამიანისთვის დამახასიათებელ საბედისწერო ისტორიულ ამბავზე იმისთვის, რომ მიუხედავად თემის სიმძიმისა, ის გამოსულიყო ადამიანური, შეძლებისდაგვარად ნათელი და ლირიული; იმისთვის, რომ მასში ყოფილიყო ადგილი ყველაფრისთვის, რაც ადამიანის ცხოვრებაშია და არა მხოლოდ მწუხარებისთვის.
ვფიქრობ, რომ წარმატების ერთ-ერთი საიდუმლო ისაა, რომ ომი 16 წლის მოზარდის თვალითაა დანახებული: სუფთა, სრულიად უდანაშაულო, სამყაროსადმი გახსნილი ბიჭისა, რომელიც იძულებულია გაიაროს ყველა ეს კოშმარი „დიდური თამაშებისა“. ასეთი ბავშვი თითოეულ ჩვენგანში ცხოვრობს და ჩვენ სწორედ მას მივმართავთ!
